Afstudeeronderzoek naar de bekostiging bewindvoering

Ze is een jurist in de dop, Emily Venema. Maar ondertussen heeft ze al veel gedaan op het vlak van  bewindvoering. Naast stage en werk op dat gebied, was het onderwerp van haar afstudeerscriptie: ‘Een bewindvoerder financieren vanuit de Wmo 2015, kan dat?’ Daarvoor ging ze in gesprek met beleids­medewerkers van de gemeenten Groningen, Oldambt en van het Werkplein Drentsche Aa. Ze deed hard haar best om meer antwoorden boven tafel te krijgen dan alleen het eenvoudige ‘nee’. Maar – gedreven als ze is – is het haar gelukt om dit essentiële vraagstuk in al haar aspecten uit te diepen. Welke mogelijkheden liggen er voor de financiering van bewindvoering in de toekomst?

‘Goh, dit is heel interessant!’
“Ik heb stage gelopen en gewerkt bij een bewindvoerdersbureau in Hoogezand”, schetst Emily haar kennismaking met de bewindvoering. “Dat trok mij omdat het juridische en zorgaspect daarin mooi samenkomen. Dus toen ik zag dat Kompas Zuidlaren en Senturra een onderzoeksvraag hadden voor HBO-studenten, heb ik direct contact opgenomen.”

Na een paar keer onderling sparren, kwamen student en beide organisaties tot een kloppende onderzoeksvraag. Het was uitdagend, vertelt Emily: “Vooral omdat het voor hen zo’n belangrijk thema is. Want wat gemeenten gaan doen met de bekostiging van bewindvoering, heeft direct invloed op de toekomst van bewindvoerdersbureaus. Na die gesprekken werd ik echt enthousiast en dacht ik: ‘Goh, dit is heel interessant!’.”

De kwestie ‘bekostiging bewindvoering’
Waar gaat het nu precies om? Kort samengevat: bewindvoering wordt doorgaans door gemeenten bekostigd vanuit de bijzondere bijstand. Die kosten lopen echter in de papieren, legt Emily uit: “De rechtbank kan iemand onder bewind stellen op grond van problematische schulden. Gemeenten zijn van mening dat zo’n bewind soms te snel wordt uitgesproken, omdat er voor de rechtbank al snel sprake kan zijn van problematische schulden. Dan lopen de kosten inderdaad snel op.” Om die kosten te drukken, is de  gemeente Groningen in 2018 een pilot gestart. Binnen deze pilot kunnen mensen die – na 1 maart 2018 – onder bewind zijn gesteld, kosteloos bewindvoering krijgen vanuit de Groningse Kredietbank (GKB). Bij een externe bewindvoerder aankloppen blijft toegestaan, maar komt voor rekening van de burger. “Nou, je kunt wel nagaan: voor iemand met financiële problemen is de keuze dan snel gemaakt”, concludeert de aanstormend juriste. De vraagtekens die ze daarbij heeft, zijn hoorbaar in haar intonatie.

Verlies van keuzevrijheid & kwaliteit
Want het heeft nogal wat gevolgen wanneer een dergelijk beleid zou worden doorgevoerd: enerzijds komt de bedrijfsvoering van veel bewindvoerdersbureaus in gevaar, anderzijds hebben burgers geen objectieve keuze meer wanneer ze onder bewind worden gesteld. “En hoe kun je als grote gemeente met zoveel onder bewind gestelden nog goede financiële zorg waarborgen?”, stelt Emily een terechte vraag. “De dienstverlening bij een kleiner bewindvoerdersbureau is veel minder massaal en veel persoonlijker. Hoe blijf je kwaliteit leveren in langdurige trajecten wanneer je iedereen onderbrengt bij één gemeentelijke organisatie?” Het antwoord op die vraag zal komen uit de pilot van de gemeente Groningen.

Financiële zelfredzaamheid?
Maar op de vraag of bewindvoering ook vanuit de Wmo 2015 kan worden bekostigd, daar probeerde Emily nu al een antwoord op te krijgen. Ze deed literatuur- en veldonderzoek, dat laatste door gesprekken te voeren bij de gemeenten Groningen, Oldambt en het Werkplein Drentsche Aa (de sociale dienst van de gemeenten Hunze en Aa, Assen, Tynaarlo).

Het literatuuronderzoek liet zien dat de Wmo 2007 nog wel mogelijkheden had geboden – deze wet kent vergoedingen in de vorm van PGB, zorg in natura en financiële tegemoetkoming. Deze financiële tegemoetkoming is echter geschrapt in de Wmo 2015. “Dat was natuurlijk problematisch, want bekostiging van bewindvoering is een financiële tegemoetkoming.” Toch vond Emily nog een mogelijkheid: “De Wmo schrijft veel over zelfredzaamheid. Nu werken de mensen bij Kompas Zuidlaren en Senturra aan de financiële zelfredzaamheid van burgers. De grote vraag is natuurlijk: valt financiële zelfredzaamheid onder de ‘zelfredzaamheid’ zoals bedoeld in de Wmo?” Literatuur maakte haar daarin niet veel wijzer, de gesprekken bij de gemeenten echter wel: “Daar zeiden ze: ‘Nou nee, je moet die term niet zo breed trekken dat financiële zelfredzaamheid daar ook onder valt. Dat is toch een stap hoger dan gewone zelfredzaamheid’. Dus daar liep ook die mogelijkheid tot bekostiging vast.”

Lichtpuntje & beleidsruimte
Echter vond ze nog één mogelijk lichtpuntje: “Bij de Centrale Raad van Beroep zijn uitspraken bekend waaruit blijkt dat het onder de Wmo 2015 toch mogelijk was om een financiële tegemoetkoming toegekend te krijgen. Door het onder een artikel te schuiven die daarvoor voldoende ruimte biedt.” Helaas ook hier weer een haak en oog: “De Wmo 2015 is een kaderwet, dus gemeenten hebben heel veel beleidsvrijheid om zo’n wet in te vullen. In mijn gesprekken kwam dat al naar voren, beleidsmedewerkers gaven aan dat op basis van de uitspraken van de Centrale Raad van Beroep het gemeentebeleid niet zou worden aangepast. Die vrijheid hebben ze.”

Toekomst: wat gaan de gemeenten doen?
Omdat gemeenten die vrijheid hebben, is het beleid van elke gemeente ook weer anders. Daarom is één van de aanbevelingen in haar onderzoek dan ook: doe nader onderzoek bij de verschillende gemeenten, wat is hun beleid en waar kun je elkaar misschien tóch in tegemoetkomen? De pilot van de gemeente Groningen zal daarin mede bepalend zijn, vermoedt Emily: “Dat wordt door andere gemeenten op de voet gevolgd, zij zijn benieuwd of deze manier van organiseren van bewindvoering ook voor hen interessant kan zijn.” Al is er wel een groot onderling verschil: “De gemeente Groningen heeft in 2011 een algemeen belang besluit genomen. Daardoor is bewindvoering als algemeen belang activiteit aangemerkt en valt het buiten de bepalingen van de Autoriteit Consument & Markt. Zo’n algemeen belang besluit is best lastig om te nemen, daar zitten heel wat voorwaarden aan. De andere gemeenten hebben dat niet en het is de vraag of ze dat zullen doen. Daarnaast heeft de  gemeente Groningen zelf een instelling als de GKB in handen, in tegenstelling tot andere omliggende gemeenten.”

‘Wat doet een bewindvoerder nu precies?’
Een andere aanbeveling richting Kompas Zuidlaren en Senturra is: doe verder onderzoek naar ketenintegratie. Waarom precies? Dat kwam eigenlijk door haar gesprekken bij de gemeenten, waar medewerkers aangaven: ‘Wij hebben eigenlijk heel weinig zicht op wat een bewindvoerder doet aan zelfredzaamheid. Wanneer we wat meer samenwerken krijgen wij daar (1) meer inzicht in en (2) kunnen we waarschijnlijk de cliënt beter bedienen’. Een goede instelling, vindt Emily: “Want een cliënt heeft op verschillende momenten verschillende personen nodig. Door betere onderlinge beeldvorming en afstemming om iemand beter en sneller – ook financieel – zelfredzaam te maken. Zo kun je als bewindvoerder ook eerder in het proces worden betrokken, doordat zorgverleners denken ‘Hé hier moeten we een budgetbeheerder of bewindvoerder inschakelen, anders gaat het mis’.”

Kortom: meer samenwerken én jezelf nog meer zichtbaar maken als bewindvoerdersbureau. “En je zou misschien best wat kunnen differentiëren. Aan de ene cliënt worden meer uren besteed dan aan de andere, terwijl er een vast tarief voor staat. Dan wordt het misschien voor gemeenten aantrekkelijker om bewindvoering wél te financieren.”

Creatieve manieren
Er zijn kortom – ondanks de haken en ogen – dus best nog wat creatieve manieren om invulling te geven aan de bekostiging van bewindvoering. “Je moet heel goed weten wat er mogelijk is per gemeente: waar staan zij voor open en hoe kun je daar samen in optrekken?”, heeft Emily gaandeweg haar onderzoek gemerkt. Een goed voorbeeld deed zich voor in de gemeente Oldambt, waar door de gemeente een beschikking was afgegeven waarmee een bewindvoerder de volmacht kreeg om namens de gemeente op te treden. “Toen ik dat voorbeeld aanhaalde, gaven ze bij de gemeente Oldambt aan dat die mogelijkheid er ook zeker was, maar dat het wel maatwerk blijft en dat ze per aanvraag zullen blijven kijken: vinden wij bewindvoering of budgetbeheer daadwerkelijk nodig? Of het dan mogelijk is om dat vanuit de Wmo 2015 te financieren weet ik niet, maar het is eerder gedaan dus het zou in principe kunnen.”

Spannende tijden
Al met al spannende tijden voor bewindvoerders. De uitkomsten van de Groningse pilot worden een belangrijke graadmeter voor de toekomst, zelfs op landelijk niveau.

Ondertussen zijn het ook uitdagende jaren voor Emily: ze is inmiddels afgestudeerd aan de Hanzehogeschool en doet nu een pre-master Rechtsgeleerdheid aan de RUG. Sociaal-maatschappelijk én juridisch ingesteld als ze is, verbaast het niet wanneer ze vertelt over haar toekomstplannen: “Het liefst zou ik advocaat in het gezondheidsrecht worden. Dus wel de sociale kant van de rechtspraak.”

door: Marcel Kooi MBA

Emily Venema (1996) is onlangs haar dubbele bachelor succesvol afgerond en is ze tegelijk afgestudeerd aan de HBO Recht en Sociaal Juridisch Dienstverlening van de Hanzehogeschool in Groningen. Tijdens haar studie is haar interesse voor de juridische vakken verder aangewakkerd. Ze heeft werkervaring opgedaan als bewindvoerder en heeft stage gelopen bij een gerenommeerd advocatenkantoor. Nu studeert Emily Nederlands recht aan de Rijksuniversiteit Groningen.