Financieel misbruik van ouderen is niets nieuws. Maar tegen het licht van demografische en maatschappelijke ontwikkelingen rijzen wel de zorgen en problemen. Om de steeds groter wordende, kwetsbare doelgroep beter voor te lichten, en indien nodig in bescherming te nemen, worden Lokale Allianties opgericht.

De deelnemers zetten zich gezamenlijk in tegen financieel misbruik van ouderen. Ze ontfermen zich daarnaast over belangrijke aanpalende thema’s als bijvoorbeeld eenzaamheid en overbelaste mantelzorg. Marcel Kooi ging in gesprek met Oscar Balkenende, initiatiefnemer van de Lokale Allianties ‘Financieel veilig ouder worden’.

ZELF: Het idee voor de Lokale Allianties ‘Financieel veilig ouder worden’ vloeit voort uit jouw jarenlange ervaring als inboedelafwikkelaar. Hoe zit dat precies?

“Laat ik beginnen bij het vak van taxateur en beheerder van boedels. Als iemand is overleden komt de executeur en vaak een notaris in beeld. De executeur gaat over de boedel en dus ook over de roerende goederen. En de woning van de overledene moet beheerd worden zodat ook de goederen veilig staan. Er is een gedegen plan voor nodig om dat op een goede transparante wijze te doen. Het hele traject, van het taxeren en het beheren van een nalatenschap, tot aan het opleveren van de woning en inboedel: dat de specialiteit bij Obelisk Boedelbeheer B.V.”

ZELF: Je stapt dan ‘zomaar’ in iemands persoonlijk leven, dat vind ik heel bijzonder. Is het moeilijk om een huis van een overledene te betreden?

“Dat vind ik niet zozeer moeilijk omdat ik inmiddels besef dat het goed is dat ik hier loop. Ik weet dan zeker dat alles, dat nou eenmaal moet gebeuren, ook met respect zal gaan. Als we nieuwe mensen aannemen en ik vraag na een week: wat vind je ervan? Dan hebben we het ook vaak over gevoel. Het is goed er een emotie bij te hebben, het geeft aan dat je de persoonlijke omstandigheden respecteert. Het zorgt ervoor dat je snel begrijpt wat van de inboedel van belang is voor de belanghebbenden. Dat is onze passie voor dit vak en dat doen we al sinds 1993.”

ZELF: Volgens mij moet je ook heel erg bewust zijn van het feit dat dit een bijzonder vak is. En bovenal: dat het altijd om vertrouwen draait.

“Wij richten ons zo op onze opdrachtgevers en hun belang, we doen er alles aan om aan hun maatstaven te voldoen. Alles wat enigszins van belang is wordt overlegd; informatie als bankafschriften, waardepapieren, eigendomsbewijzen et cetera. Maar ook waardevolle kunst, sieraden en geld: alles van waarde. Daarnaast worden de fotoalbums, poeziealbums en andere persoonlijke items natuurlijk meteen veiliggesteld.”

“Als iemand overlijdt dan snappen wij wat de executeur nodig heeft aan informatie. We bieden een fullservice pakket voor degene die de verantwoordelijkheid neemt over een woning met inboedel. Bij voorkeur al bij een eerste bezoek, want bij een verkeerde start, kom je snel verkeerd uit. Wij krijgen in vele zaken het vertrouwen om te helpen een goede start te maken.”

ZELF: Een verkeerde start, zie je dat vaak?

“Ik werd vaak betrokken bij boedels van mensen die welvarend waren. Maar na overlijden bleek dat ze straatarm gestorven zijn. Wat was er gebeurd? Er klopte iets niet en dat kwam ik tegen door het hele land. Er kwam een fenomeen aan het licht: grootschalige financiële uitbuiting van ouderen.

Er was toen, rond 2010, een campagne in de maak over ontsporing van mantelzorg. Ik ben als een speer naar het ministerie van VWS gegaan: eerst financieel misbruik aan de orde stellen en maatregelen treffen voor de grote zorgthema’s. Daarvoor zijn nieuwe samenwerkingen noodzakelijk tussen de banken, notarissen, bewindvoerders, mentoren, openbaar ministerie, politie, gemeenten et cetera.”

ZELF: Is op dat moment het idee voor de Lokale Allianties ‘Financieel veilig ouder worden’ ontstaan?

“De Brede Alliantie is op initiatief van het ministerie van VWS in 2015 ontstaan. In de Brede Alliantie zitten al die verschillende professionals die met elkaar het actieplan ‘Ouderen in veilige handen, 2013 – 2015’ voortzetten. Daarmee is het begonnen. In navolging daarvan ontstaan nu in de regio’s de Lokale Allianties.

De professional zet de (oudere) cliënt centraal, maar dat doen ze vooral vanuit hun eigen idee, vanuit de keten, altijd alleen vakgerelateerd. Dat is te beperkt als het gaat om het totale levensbelang van de cliënt. We moeten kijken vanuit de cliënt én wat er dan voor zijn of haar gehele levensverloop nodig is om alles in goede banen te leiden. Ook als het zelf beslissen niet meer gaat. Lokaal brengen we de zorg-, zakelijke- en financiële (semi-)professionals die met ouderen te maken hebben bij elkaar. Zodat ze elkaar leren kennen. Dan ontstaat een nieuwe dynamiek die kan leiden tot efficiënte voorkoming en aanpak.”

ZELF: Als er eenmaal financieel misbruik speelt, dan is dat lastig te stoppen lijkt me. Het sluipt er mogelijk in met kleine bedragen en word al snel als ‘normaal’ gezien.

“Dat is voor veel (semi-)professionals die bij ouderen zijn betrokken de dagelijkse realiteit. Ze constateren een misstand maar kunnen er niets mee. Binnen de Lokale Allianties krijgen de deelnemers een heel scala aan nieuwe professionals om zich heen.

Nu zie je bijvoorbeeld dat de deelnemende maatschappelijk werkers in het geval van dementie meer gaan anticiperen op situaties die over twee of drie jaar gaan ontstaan bij de cliënt. Zolang deze nog alert is en zelf beslissingen kan nemen helpt de maatschappelijk werker hem of haar aan de juiste contacten. Een bewindvoerder en een mentor bijvoorbeeld. De maatschappelijk medewerker haalt deze professionals tegenwoordig uit het netwerk van de Lokale Alliantie.”

ZELF: Waar is een Lokale Alliantie ‘Financieel veilig ouder worden’ op gericht?

“De initiatiefnemers van de Lokale Allianties streven ernaar om de professionele cohesie te verbreden om een toenemend probleem bij de kern aan te pakken. Je hebt een mix van verschillende – voorheen ketenvreemde – professionals nodig om financiële uitbuiting van ouderen te voorkomen. Het grijze werkgebied van de één is het werkgebied van de ander en daarin moeten ze elkaar gaan leren kennen. Daarin zijn we nog pioniers want nog niet eerder deed zo’n grote vergrijzing van de bevolking zich voor.”

ZELF: Deze kracht lijkt mij veel groter dan sec het financiële aspect.

“Maar het financiële aspect is ook interessant. Bij de Lokale Allianties hebben ze de som van de synergie. Normaliter zien de notaris en de bewindvoerder elkaar als concurrent. Maar met de Lokale Alliantie heb je ineens een partner erbij. En kunnen professionals elkaar weer aan andere organisaties voorstellen. Ze kunnen samenwerken vanuit de commerciële wereld, met de bijbehorende commerciële tarieven, dus niet alleen vanuit de rechtbank.”

ZELF: Ontstaat het buiten eigen grenzen denken? Een bank kan niet altijd verder helpen vanwege de privacy. De bankmedewerker ziet bijvoorbeeld dat er iets abnormaals gebeurt op de rekening van een oudere, er is meerdere malen veel geld gepind. De bank kan dan in gesprek gaan, maar loopt vaak tegen de privacyregels aan. Dat stuit mij zo ontzettend tegen de borst.

“Met de Lokale Alliantie neemt de handelingsverlegenheid juist af. Het perspectief op de buitenwereld wordt groter. Waardoor je het beter kunt projecteren op de cliënt waarvoor je werkt. Privacy is gewichtig maar ook zo lastig als je het zelf maakt.

Als je met elkaar in een groepje zit waar je informeel kan overleggen dan is er een vorm van vertrouwelijkheid, er is een gemeenschappelijk denkbeeld, van daaruit kan je conclusies trekken en tot acties overgaan. Als je je dan gesteund voelt door andere professionals uit je omgeving pak je sneller door. Ook beleidsmedewerkers willen heel graag in de Lokale Allianties zitten, omdat ze zo heel veel informatie krijgen over de belangen van hun burgers. Veel informatie komt bij elkaar.”

ZELF: Privacy is naar mijn mening altijd volgend op ethiek. Ik vind dat ik iedere vorm van privacy mag schenden als het in het belang is van de rechthebbende. Het moet niet in míjn belang zijn. Dan krijg je er ook nooit problemen over. Daar heeft iedereen uiteraard een eigen mening over, hoe is dat binnen de allianties? Is er een gemeenschappelijke werkwijze?

“Misbruik is in elke regio anders, daarom is de couleur locale van de alliantie zo belangrijk. In Nederland heb je veel organisaties van mensen die hetzelfde doen. Nu ontstaan er groepen in Nederland met voorheen ketenvreemde partners, vanwege die ene gemeenschappelijke deler: financieel misbruik.

De Lokale Alliantie wordt vervolgens één groep doordat ze samen dingen gaan organiseren. Eén van de kerndoelstellingen is voorlichting geven, kennisoverdracht van deskundigen, aan de inwoners van de gemeente. Om zo bewustwording van risico’s op financieel misbruik te vergroten. Zo ontstaat een lokale verbondenheid: dát is de Lokale Alliantie.

Een voordeel is dat heel veel nu informeel gevraagd en geregeld kan worden wat bijvoorbeeld de snelheid bij aanpak ten goede komt. Er is geen enkele Lokale Alliantie waarbij geld echt een rol speelt. Waarom? Omdat je gezamenlijk, als betrokken ketenpartners, al veel assets beschikbaar hebt.”

ZELF: Wat wel bestaat: swarming. Als je kijkt naar een groep spreeuwen in de lucht: het is een grote chaos van spreeuwen die door elkaar heen vliegen, het zogenaamde ‘swarming’. Maar ze botsen niet tegen elkaar aan. Ze vliegen wel één kant op, een fantastisch fenomeen. Dat is denk ik de formule. We hebben niet per se leiders nodig om ergens naartoe te gaan. Je komt ook verder als je werkt en je inzet vanuit een gedragen gemeenschappelijke visie en in het maatschappelijk belang.

Voor ons ligt die visie in het inbedden van financiële zorg in de reguliere zorg. We zijn in Nederland ontzettend goed in pleisters plakken, maar werken aan de oorzaak van de wond, daar zijn we minder goed in. Ik wil heel graag terug naar de kern: waarom moet iemand beschermd worden? En wanneer kunnen we het daarin het beste helpen?

“Dementie heeft daarbij prioriteit. We hebben nu 270.000 mensen in Nederland die geregistreerd zijn als dementerend. Dan hebben we het nog niet over de mensen die nog niet zijn geregistreerd, zij zijn overal ontvankelijk voor en ze worden alleen maar meer afhankelijk. Met dat toekomstbeeld moeten we wat. Er zijn zoveel mensen die straks onder bewind moeten, bewindvoerders moeten een slag gaan maken. Zodat mensen sneller dingen geregeld hebben. Zoveel mensen die nu benadeeld worden doordat andere mensen hen onzeker maken over financiën… Hoe mooi is het dan als ze kunnen zeggen: ‘Nee hoor, ik heb alles geregeld, bespreek het maar met mijn bewindvoerder of levensexecuteur’.”

ZELF: Je zou inderdaad de mensen die over drie jaar bewind echt nodig hebben, nu al beschermingsbewind kunnen aanbieden. De bewindvoerder doet pas iets als het moment is aangebroken dat je het zelf niet meer kan.

“Ja, eens, dat zou dus als bewindvoerder ook kunnen in de hoedanigheid van een levensexecuteur.”

ZELF: Ik ga ervan uit dat ons vak gaat veranderen, dat is goed, en hard nodig. Als je gaat nadenken over voor wie we zijn ontstaan: dan kom je heel snel bij de oudere doelgroep uit.

“Er zijn veel oudere vrouwen die op financieel gebied niets kunnen omdat de man alles deed. Na zijn overleden wordt ze kwetsbaarder. Er zijn jaarlijks 30.000 ouderen het slachtoffer van financieel misbruik, tachtig procent daarvan is vrouw. Als er een man van boven de vijftig komt te overlijden, ga dan even op bezoek bij de vrouw. Dat kan je ook aan Lokale Alliantie overlaten. Want als je dan bepaalde problematiek vooruit ziet, regel je het zo in. Je leert van elkaar hoe je situaties moet interpreteren, je leert van elkaar te signaleren, beoordelen en communiceren. Dat leer je alleen vanuit de cocktail van al die professionals lokaal.”

ZELF: Zijn er genoeg professionals voor de allianties te vinden?

“Als we Nederland willen veranderen, hebben we een beweging nodig. De Lokale Allianties is hiervan wat mij betreft een goed begin. Maar we hebben nóg meer gedreven mensen nodig. Die ervoor willen gaan. En die melden zich nog steeds wekelijks!”

Lokale Alliantie

Inmiddels zijn er 16 lokale allianties actief en 19 in oprichting. Meer informatie is te vinden op www.financieelveiligouderworden.com.