Karin van der Velden wekt als beschermingsbewindvoerder bij Stichting CAV. Ze ervaart regelmatig hoe moeizaam het is voor mensen met een uitkering om aan het werk te gaan. Dit vanwege de financiële onzekerheid. Ze roept gemeenten en Belastingdienst op om concrete maatregelen te nemen voor deze specifieke groep kwetsbare mensen om hun te ondersteunen in hun zelfstandigheid. 

“Ik betrap me er soms op dat ik hoop dat een solliciterende cliënt niet aan het werk komt. Het doet de mooi opgebouwde stabiliteit weer volledig teniet.”

Smoesjes om maar niet te hoeven werken
Jarenlang werkte ik bij verschillende sociale diensten in verschillende functies. Een van de doelen was om de klanten te laten uitstromen naar werk. Vele gesprekken voerde ik met mensen over arbeidsinschakeling en ik was altijd verbaasd om de diverse redenen die mensen noemden om niet te kunnen werken. Ik had vaak het idee dat het smoesjes waren om maar niet te hoeven werken. Toch probeerde ik vaak op creatieve wijze mensen naar werk te laten uitstromen. Destijds had je nog een gedeeltelijke vrijlating van inkomen wat in ieder geval het besteedbare inkomen bij parttime werken wat hoger maakte.

Hoe het regelmatig misloopt in de dagelijkse praktijk
Nu ik een aantal jaren als beschermingsbewindvoerder werk, heb ik het contact met mijn klanten van een andere kant. Een groot aantal van mijn klanten werkt, er zijn er ook veel met een uitkering. Ik sta namens mijn klanten nu aan de andere kant van de balie van de sociale dienst.

Ik zie bij mijn klanten de financiële gevolgen van het aan het werk gaan vanuit een uitkering, en weet ook hoeveel gedoe en spanning dit met zich meebrengt. Ik kan inmiddels goed begrijpen waarom er zo veel belemmeringen ervaren worden bij klanten om vanuit de uitkering aan het werk te gaan.

Ik zal een aantal recente praktijkvoorbeelden geven die een beeld geven van waar tegenaan gelopen wordt.

Direct op achterstand als je geen buffer hebt
Rayan gaat vanaf de 15e van de maand aan het werk via een uitzendbureau en wordt per week betaald. De sociale dienst blokkeert direct de uitkering vanaf de 1e van de maand en wacht erg lang met het formeel beëindigen van de uitkering en betalen van de rest van de uitkering en het vakantiegeld. Met het eerste weekloon van zijn nieuwe baan kunnen niet direct de vaste lasten van de volgende maand betaald worden. Gelukkig heb ik als bewindvoerder van Rayan een buffer opgebouwd, maar als hij deze niet had gehad, en de meeste mensen met een bijstandsuitkering hebben die buffer niet, waren er direct betalingsachterstanden gekomen in zijn vaste lasten. Doordat hij veel werkt, zou hij zelf geen tijd hebben om hiermee aan de slag te gaan.

Direct op achterstand als je opvang nodig hebt
Petra gaat parttime aan het werk vanuit haar uitkering en er is buitenschoolse opvang nodig voor de opvang van haar jongste kind. Dit is snel geregeld en kinderopvangtoeslag is aangevraagd bij de belastingdienst. De eerste betaling van de belastingdienst laat bijna 2 maanden op zich wachten, terwijl de opvang wel vanaf aanvang, per maand vooraf, betaald moet worden. De kosten van opvang zijn duurder dan de kinderopvangtoeslag. Voor het verschil vraag ik bij de gemeente een vergoeding aan. Immers, Petra maakt deze kosten opdat er minder bijstand verstrekt hoeft te worden. Tot mijn verbazing laat de toekenning van deze bijdrage vijf maanden op zich wachten en blijkt dit maar een fractie te zijn van het deel wat Petra zelf moet betalen. Petra woont in een dorp en is aangewezen op de enige opvang in het dorp en deze blijkt duurder dan het normbedrag wat de gemeente vergoedt.

Vanuit een uitkering aan het werk? Dat kost u dan 40 euro per maand
Petra gaat er nu per maand wegens de kosten van de opvang 40 euro op achteruit omdat ze werkt. Dit staat nog los van de kosten die ze maakt om te werken, zoals onderhoud van haar fiets, en representatieve kleding die nodig is. Daarnaast wordt haar salaris per 4 weken betaald en de uitkering per maand. Dat maakt het erg ingewikkeld om een echt maandbudget op te stellen. Gelukkig is er een buffer opgebouwd die een en ander kan opvangen.

En weer opnieuw op achterstand als je baan vervolgens weer ophoudt
Gabriel gaat begin dit jaar vanuit de uitkering aan het werk en het salaris is flink hoger dan de uitkering. Maar omdat vanaf dat moment de minimaregelingen (bijzondere bijstand voor beschermingsbewind) en de toeslagen vervallen, gaat hij er in besteedbaar inkomen niets op vooruit. Ook moet hij de al ontvangen toeslagen van de eerste maanden terugbetalen. Het leefgeld blijft gelijk, ook al heeft Gabriel geen schulden meer. In oktober dit jaar vervalt hij weer in de uitkering, ik vraag weer bijzondere bijstand aan voor mijn kosten en omdat zijn belastbaar inkomen over het hele jaar nog steeds te hoog is, is voor de periode van oktober tot en met december geen recht op toeslagen en zit hij dus heel erg krap. Gelukkig is er de buffer waardoor er ruimte is om dit soort klappen op te vangen.

Direct op achterstand voor hulp bij schulden
Salma ontvangt bijstand en heeft schulden. Ze wil graag naar schuldhulpverlening verwezen worden. Op het moment dat alles in kaart is gebracht en ik haar heb aangemeld bij schuldhulpverlening, vindt ze een baan. Het beschermingsbewind en de wetenschap dat een oplossing voor de schulden nabij was, gaf haar de rust om weer aan het werk te gaan. Het hele budget wordt weer anders, toeslagen moeten gestopt, bijzondere bijstand stopt en de schuldhulpverlener zet het hele traject op pauze omdat er geen stabiliteit is. Tegen de tijd dat het budget weer stabiel is, zijn de saldi van de schulden verouderd en kan ik alles weer opnieuw in kaart brengen. Tot overmaat van ramp legt een schuldeiser beslag op haar loon en is de stabiliteit weer ver te zoeken. Na een half jaar wordt haar contract niet verlengd en begint opnieuw een periode van instabiliteit. Een oplossing voor haar schulden is nu verder dan ooit.

“Maar werken gaat toch om meer dan geld?”
Ik denk dat bovenstaande voorbeelden duidelijk maken dat het in veel gevallen niet aantrekkelijk is om vanuit een uitkering te gaan werken. Zeker als er geen buffer op de bankrekening is, is het vrijwel onmogelijk om in dergelijke situaties de financiële veranderingen op te vangen.

Als er wel een buffer is opgebouwd kan er het een en ander opgevangen worden, maar vaak heeft een gezonde buffer op een rekening tot gevolg dat er geen kwijtschelding verleend wordt voor de gemeentelijke- en waterschapsbelasting. En als die betaald is, is de zorgvuldig opgebouwd buffer weer weg.

Nu ik deze situaties meemaak terwijl ik de financiën van mijn klanten verzorg, begrijp ik al die redenen die ik vroeger bij de sociale dienst hoorde, om niet te hoeven werken, steeds beter. Ik deed ze geregeld af als smoesjes en koudwatervrees maar zie nu dat de vrees gegrond is.

Ik betrapte me er pas zelfs op dat ik hoopte dat een solliciterende klant niet aan het werk zou komen….het zou de mooi opgebouwde stabiliteit weer volledig teniet doen. Ik schrok van deze gedachte en het is ook de aanleiding om dit stuk te schrijven en mijn ervaringen te delen.

Begrijp me niet verkeerd, ik hou van mijn werk en zie ook dat mijn klanten door het aan het werk gaan zich vaak beter voelen, maar ik kan met mijn huidige werkervaring heel goed begrijpen dat veel mensen kiezen voor de veiligheid, de stabiliteit en de rust van een uitkering. Als mijn klanten vanuit een uitkering aan het werk willen gaan, zal ik ze hier zeker in ondersteunen en motiveren, maar ik wijs ze ook op de risico’s en de gevolgen en ik kan maar bij weinigen concluderen dat ze er financieel echt op vooruit gaat.

Ja, die alleenstaande jongeman die bij zijn ouders woont of antikraak, en vanuit de bijstand fulltime aan het werk gaat, die gaat er enorm op vooruit, maar alle anderen, die afhankelijk zijn van toeslagen en andere minimaregelingen, daar blijft het leefgeld gelijk en is er niet meer, en geregeld zelfs minder te besteden dan toen ze een uitkering ontvingen.

Een oproep aan gemeenten en Belastingdienst
Ik ben van mening dat sociale diensten en de Belastingdienst het veel aantrekkelijker kunnen maken om het mogelijk te maken om vanuit een uitkering aan het werk te gaan:

Belastingdienst, zorg dat toeslagen per maand vastgesteld worden en niet op jaarbasis, het geeft zo veel ellende, zelfs bij mensen die al jaren werken en een eenmalige bonus krijgen van hun werkgever. Een klant van me moet meer toeslagen terugbetalen dan de hoogte van de hele bonus.

Gemeentes, zorg voor goed beleid dat het in ieder geval financieel mogelijk maakt om vanuit een uitkering te gaan werken. Zorg dat kinderopvang volledig vergoed wordt, verstrek de eerste maanden een toelage voor verwervingskosten. Hoeveel mensen zijn al gestopt met hun werk omdat er geen geld was voor werkschoenen, nette kleding, een goede fiets of OV kosten?

Echt, ik denk dat veel mensen vanuit een uitkering graag willen werken maar de angst voor problemen met toeslagen en nieuwe betalingsachterstanden is groot, en reëel. Indien we willen dat er echt meer mensen uit de uitkering aan het werk gaan, dienen er grote veranderingen plaats te vinden opdat mensen er ook financieel op vooruit gaan.

Karin van der Velden werkte 15 jaar in verschillende functies bij meerdere sociale diensten in het land. In die rollen was zij uitvoerende van alle wet- en regelgeving die de gemeente heeft. Sinds 2014 heeft zij, als beschermingsbewindvoerder, aan de kant van de klant met deze wetten te maken.